Friday, October 24, 2008

Mayong Lubi-lubi sa Bahay Kubo

Nasakitan akong hanapon an scientific name kan lubi-lubi. Iba man kaya an nakalista sa Philippine herbs index na lubi-lubi or niyog-niyogan; bush, may sanga asin saradit an dahon. But at last, nakua ko man nanggad; an pangaran, niog-niogan (note the difference in spelling). Salamat sa stuartxchange. May saro akong nabasa sa internet na suboot an english kan Bicol lubi-lubi, garden nightshade na an scientific name, Solanum nigrum. Garo, padi, an sinasabi mo iyo an "niyog-niyogan" na iba man.

Ficus pseudopalma palan an scientific name kan Bicol lubi-lubi. Garo man nanggad kaya itsurang palma, arog kan niyog na suon-suon an mga dahon asin an mga bunga tiripon man sa may poon kan mga dahon. Bistado palan ini sa Hawaii as Philippine fig tree. Kakaiba an lubi-lubi sa mga kahoy na Ficus huli ta garo ngani ini palma. An bunga iyo palan mismo an burak na mahihiling mo sa laog pag binaak. Kinakakan ini kan mga gamgam asin paniki.

Afuera sa ginugulay, makukua ini sa mga natad bilang ornamental. Popular man ini na ginagaga asin iniinom bilang pampababa kan high blood pressure, pampaihi para sa mga may helang sa bato, asin suboot nakakatabang sa mga diabetic. Alagad kadakol na Bicolano an naha-highblood, urog na kun nauubusan nin gulay na lubi-lubi!

Masiram na gulay an lubi-lubi, alagad dai mo ini madadangog sa kantang 'bahay kubo'. Asa ka pa! Mayo nganing nasambit man lamang na kalunggay. Siisay daw kaya an nag-compose kan kantang ini? Marhay pa sa . . . Enero, Pebrero, Marso, Abril, Mayo, Hunyo, Hulyo, Agusto, Septiembre, Oktubre, Noviembre, Deciembre . . Lubi-lubi!

Tuesday, September 30, 2008

Gulay na Libi-libi


Dati na kong nagkakakan lubi-lubi ta kan mga aki pa kami, pinapagiris ni sako ni nanay nin pino tapos gugutaan. Sa estada mi kadto sa libmanan (sitio kalayaan, barangay mantalisay), dakol lubi-lubi sa palibot (kun kulang, sinasalakan ming tanag) na nasa irarom kan poco mas o menos kabangang ektaryang kanyugan. An iniiestaran mi kadtong kulod palibot nin kaomahan, hali sa kalayaan, parteng camambugan, patag, dangan candato. Sa inaapod na 'tahaw', yaon an kanal kan NIA.


Ngonian na nasa iriga na ako nakaestar, masusumpungan ko pa man palan giraray an lubi-lubi. Naging parte ini kadto kan pan-aroaldaw kong buhay (pati an ginuygoy na natong na pampahingaw ni 'aro' - si tatay ni) alagad nawara ini sa pagnamit ko puon kan ako nag-eskwela sa pili, nagtrabaho sa naga, nagtrabaho sa legaspi, nakalibot sa bikol, nakaabot mindanaw, hastang nag-agom asin nagkapamilya, nag-estar sa naga, bago nag-settle sa iriga.


Mahiwas an inabot kan bitis kong makusog pa dahil sa pagpursigi nin sarong prinsipyong mataong katalingkasan hali sa 'impe'. Palibhasa mga tibak, mayong kakanon na inuurungan. An panira mi maski anong makakakan na ioprisir samo kan kagharong, o kun anong magugutaan na dahon sa palibot kun kami an maluto; tapos sasabayan nin inasal na sapsap o pagutpot; espesyal kun may dinailan. Iyan kun yaon kami sa baryo. Pagbalik sa syudad, kadaklan ginisa - petsay, repolyo, kangkong, sprouted, sayote, balatong, talong, baguio beans. Pag hinihigusan, mabakal turingan, gugutaan may kaibang langka. Pag hinuhugakan, mapa-centro, mapamangging mami saka siopao sa naga restaurant. Sa legaspi, ay sa daraga palan, may kinakakanan kami kadto ki inggoy, masiram ta may mapipilian kang ginutaan, pero kun dai ka tood, malalainan ka kan parong tutong, pero sa albay, ini an masiram na ginutaan. Dai pa kadto naburukas an jollibee & macdo sa bikol.


Dai ko huna-honaon na an makakapartner ko palan sa buhay mas urog an pagkamoot sa lubi-lubi. Nagpa-libmanan kami kadto, nakahiling siyang lubi-lubi, dai nakatagal, naggulay dawa nakaabot nang sarong kilometro sa paghanap nin pangguta sa mga tindahan. Si dating kanyugan kadto sa kulod na dati ming estada sa sitio kalayaan haros napuho na. Maski si sapa na dati ming pigkakarawatan kadto nawara naman ta kinuvirtir na sa oma. Nagbago an kapalibutan sa kalayaan, dakol nang harong, dakulon kaakian. Pero salamat ta an lubi-lubi yaon pa alagad pig-aaragawan.


Sa supermarket kan naga, ogmahon si partner pag nasaod syang amay ta nakaka-timing nin lubi-lubi. Dahil masakat pa sa supermarket, siya na an nagsasaod ta dai ko na ini magibo puon kan magluya na an sakong paglakaw. Fuera kan diprensya ko, dai ko aram kun madedevelop saiya an pagiging parasaod kan samuyang mga pangangaipo. Totoong may mga training siya sa gender sensitivity kun sain dai nin pag-alangan sa pag-ako kan tradisyunal na papel kan babae na pag-asikaso sa mga trabahong manungod sa laog kan harong. (Sa totoo lang, mas matibay siyang maglinig ta habo yan makamating alpog; maray siyang maglaba, pero an dai nya maako iyo an paghugas ta mayo daang ka-challenge-challenge.) Pero namasdan ko na excited man sya magsasaod ta napipili nya an gusto nyang lutuon; palibhasa mahilig man sa pagkakan.


Dahil sa lubi-lubi, asin siempre urog sa gabos, para makadalaw ki amay asin ki apay, nagpupuli si partner sa iriga kan kami nakaestar pa sa naga. Mapuli yan excited ta may darang batag, kamoteng kahoy, langtahon na pili, pansit bato, asin gulayon na lubi-lubi.


Pagkalipas nin siyam na taon sa naga, nagdesisyon kaming mag-erok na sa iriga kun sain mas mahiwas asin mapresko. Sa gilid kan mt. asog dawa sain may lubi-lubi. maski sa city park kan iriga may lubi-lubi; gulayon na, pang-ornamental pa. sa mga barisbisan, natad, o kaya gilid kan tinampo sa atubangan kan mga harong, dai nahahalian lubi-lubi.


Alagad iba man sa kinamulatan kong istilo kan paggulay, mas pasil an pinipiripit sana an dahon (imbis girison na saradit), lalagan rekado asin patis nin balaw, papalusagon sa gota, saka ihahalo an liputok na gota pag luto na.


It's amusing na sa iriga, an lubi-lubi, libi-libi. Sa baao, mili-bili.