Organic Farming

Haloy nang pig babalangibog kan sustainable agriculture movement an organic rice farming pero masakiton ipaadaptar sa mga paraoma na natuod sa conventional na teknolohiya. Kesyo mapagal an organic, ma-trabaho, maluya man an ani, asin kun anu-ano pang rason.

Alagad sa hiling ko, mayo naman talagang pagpipilian an mga paraoma kundi mag-organic. Mayormenteng rason iyo an magastos nang marhay na paggamit nin mga kemikal na abono asin pesticides na dahilan kun tano ta nakalubog sa utang an mga paraoma. Totoong mas pasil an mag-angkat na sanang abono hali sa mga agri-suppliers kesa sa maggibong sadiring compost o magparahanap-hanap nin organic fertilizer na puwedeng utangon. Alagad ano daw ta dai naiisip kan kadaklan na paraoma na mas masakit magbayad nin kautangan, orog pa kun dai man nababawi an gastos, ta sa pagpesar kan inani, parating bagsak man an presyo kan paroy.

Dakulang kabawasan sa gastos an mag-organic orog na kun sadiring gibo an abono. Dakula man na kabawasan sa importasyon nin kemikal o synthetic na abono asin medisina an mag-organic. Sa computation ni Dr. Mely Cervantes kan CSSAC, aabuton P12,000 (average) an gastos sa chemical farm inputs sana para sa sarong ektaryang paroyan. Kun an sarong munisipyo, halimbawa an Baao, iguang 2,437 ektaryang irrigated rice farms, dai palan mababa sa P29 milyones an ginagastos kan mga paraoma sa Baao para lang sa kemikal! Biruon mo ni! Sa laog sana ini nin sarong oromahan.

An iba pang rason iyo an nagdadakol na klase nin helang dulot kan mga pagkakan na kontaminado nin kemikal, polusyon sa tubig asin daga na hale sa mga kemikal, pagkagaradan kan mga organismo sa daga na iyong nagtataong buhay sa mga tanuman, asin an nagbabagong klima dulot kan halangkaw na nitrous oxide emission (bako sana tabing carbon dioxide an greenhouse gas).

Bako man totoong maluya an ani sa organic. In fact, may teknolohiya sa paroy na kayang tampadan an inaani kan hybrid rice. An apod digdi: System of Rice Intensification (SRI) o Sistema ng Pagpapalago ng Palay (Sipag-Palay). Organic system ini, matipid sa banhi, matipid sa tubig, asin marambong an paroy dawa pasaro-saro lang an pagtatarok kan dalugi sa kada poon.

Saro sa nakumbinsir sa SRI si Father Mar Martirez kan Sta Cruz, Baao, CamSur. Pinurbaran ini sa kabangang parte kan saiyang oma kasabay kan nakagawian na teknolohiya para makumpara an proseso asin resulta. Bako pong hybrid rice an ginamit kundi sarong klase nin tradisyunal na variety, an Mindoro5.

Durante kan aranihan (April 2009), ini an saiyang sinabi:

Sa gustong makaisi kun pano ginigibo an SRI, ipepresentar ko sa masunod. Alagad dakol man na makukuang impormasyon sa internet.

Mayong Lubi-lubi sa Bahay Kubo

Nasakitan akong hanapon an scientific name kan lubi-lubi. Iba man kaya an nakalista sa Philippine herbs index na lubi-lubi or niyog-niyogan; bush, may sanga asin saradit an dahon. But at last, nakua ko man nanggad; an pangaran, niog-niogan (note the difference in spelling). Salamat sa stuartxchange. May saro akong nabasa sa internet na suboot an english kan Bicol lubi-lubi, garden nightshade na an scientific name, Solanum nigrum. Garo, padi, an sinasabi mo iyo an "niyog-niyogan" na iba man.

Ficus pseudopalma palan an scientific name kan Bicol lubi-lubi. Garo man nanggad kaya itsurang palma, arog kan niyog na suon-suon an mga dahon asin an mga bunga tiripon man sa may poon kan mga dahon. Bistado palan ini sa Hawaii as Philippine fig tree. Kakaiba an lubi-lubi sa mga kahoy na Ficus huli ta garo ngani ini palma. An bunga iyo palan mismo an burak na mahihiling mo sa laog pag binaak. Kinakakan ini kan mga gamgam asin paniki.

Afuera sa ginugulay, makukua ini sa mga natad bilang ornamental. Popular man ini na ginagaga asin iniinom bilang pampababa kan high blood pressure, pampaihi para sa mga may helang sa bato, asin suboot nakakatabang sa mga diabetic. Alagad kadakol na Bicolano an naha-highblood, urog na kun nauubusan nin gulay na lubi-lubi!

Masiram na gulay an lubi-lubi, alagad dai mo ini madadangog sa kantang 'bahay kubo'. Asa ka pa! Mayo nganing nasambit man lamang na kalunggay. Siisay daw kaya an nag-compose kan kantang ini? Marhay pa sa . . . Enero, Pebrero, Marso, Abril, Mayo, Hunyo, Hulyo, Agusto, Septiembre, Oktubre, Noviembre, Deciembre . . Lubi-lubi!

Gulay na Libi-libi

Dati na kong nagkakakan lubi-lubi ta kan mga aki pa kami, pinapagiris ni sako ni nanay nin pino tapos gugutaan. Sa estada mi kadto sa libmanan (sitio kalayaan, barangay mantalisay), dakol lubi-lubi sa palibot (kun kulang, sinasalakan ming tanag) na nasa irarom kan poco mas o menos kabangang ektaryang kanyugan. An iniiestaran mi kadtong kulod palibot nin kaomahan, hali sa kalayaan, parteng camambugan, patag, dangan candato. Sa inaapod na 'tahaw', yaon an kanal kan NIA.

Ngonian na nasa iriga na ako nakaestar, masusumpungan ko pa man palan giraray an lubi-lubi. Naging parte ini kadto kan pan-aroaldaw kong buhay (pati an ginuygoy na natong na pampahingaw ni 'aro' - si tatay ni) alagad nawara ini sa pagnamit ko puon kan ako nag-eskwela sa pili, nagtrabaho sa naga, nagtrabaho sa legaspi, nakalibot sa bikol, nakaabot mindanaw, hastang nag-agom asin nagkapamilya, nag-estar sa naga, bago nag-settle sa iriga.

Mahiwas an inabot kan bitis kong makusog pa dahil sa pagpursigi nin sarong prinsipyong mataong katalingkasan hali sa 'impe'. Palibhasa mga tibak, mayong kakanon na inuurungan. An panira mi maski anong makakakan na ioprisir samo kan kagharong, o kun anong magugutaan na dahon sa palibot kun kami an maluto; tapos sasabayan nin inasal na sapsap o pagutpot; espesyal kun may dinailan. Iyan kun yaon kami sa baryo. Pagbalik sa syudad, kadaklan ginisa - petsay, repolyo, kangkong, sprouted, sayote, balatong, talong, baguio beans. Pag hinihigusan, mabakal turingan, gugutaan may kaibang langka. Pag hinuhugakan, mapa-centro, mapamangging mami saka siopao sa naga restaurant. Sa legaspi, ay sa daraga palan, may kinakakanan kami kadto ki inggoy, masiram ta may mapipilian kang ginutaan, pero kun dai ka tood, malalainan ka kan parong tutong, pero sa albay, ini an masiram na ginutaan. Dai pa kadto naburukas an jollibee & macdo sa bikol.

Dai ko huna-honaon na an makakapartner ko palan sa buhay mas urog an pagkamoot sa lubi-lubi. Nagpa-libmanan kami kadto, nakahiling siyang lubi-lubi, dai nakatagal, naggulay dawa nakaabot nang sarong kilometro sa paghanap nin pangguta sa mga tindahan. Si dating kanyugan kadto sa kulod na dati ming estada sa sitio kalayaan haros napuho na. Maski si sapa na dati ming pigkakarawatan kadto nawara naman ta kinuvirtir na sa oma. Nagbago an kapalibutan sa kalayaan, dakol nang harong, dakulon kaakian. Pero salamat ta an lubi-lubi yaon pa alagad pig-aaragawan.

Sa supermarket kan naga, ogmahon si partner pag nasaod syang amay ta nakaka-timing nin lubi-lubi. Dahil masakat pa sa supermarket, siya na an nagsasaod ta dai ko na ini magibo puon kan magluya na an sakong paglakaw. Fuera kan diprensya ko, dai ko aram kun madedevelop saiya an pagiging parasaod kan samuyang mga pangangaipo. Totoong may mga training siya sa gender sensitivity kun sain dai nin pag-alangan sa pag-ako kan tradisyunal na papel kan babae na pag-asikaso sa mga trabahong manungod sa laog kan harong. (Sa totoo lang, mas matibay siyang maglinig ta habo yan makamating alpog; maray siyang maglaba, pero an dai nya maako iyo an paghugas ta mayo daang ka-challenge-challenge.) Pero namasdan ko na excited man sya magsasaod ta napipili nya an gusto nyang lutuon; palibhasa mahilig man sa pagkakan.

Dahil sa lubi-lubi, asin siempre urog sa gabos, para makadalaw ki amay asin ki apay, nagpupuli si partner sa iriga kan kami nakaestar pa sa naga. Mapuli yan excited ta may darang batag, kamoteng kahoy, langtahon na pili, pansit bato, asin gulayon na lubi-lubi.

Pagkalipas nin siyam na taon sa naga, nagdesisyon kaming mag-erok na sa iriga kun sain mas mahiwas asin mapresko. Sa gilid kan mt. asog dawa sain may lubi-lubi. maski sa city park kan iriga may lubi-lubi; gulayon na, pang-ornamental pa. sa mga barisbisan, natad, o kaya gilid kan tinampo sa atubangan kan mga harong, dai nahahalian lubi-lubi.

Alagad iba man sa kinamulatan kong istilo kan paggulay, mas pasil an pinipiripit sana an dahon (imbis girison na saradit), lalagan rekado asin patis nin balaw, papalusagon sa gota, saka ihahalo an liputok na gota pag luto na.

It's amusing na sa iriga, an lubi-lubi, libi-libi. Sa baao, mili-bili.